- Vũ Thạch
Lời Mở Đầu: Ít ai có thể phủ nhận những biến cố chính trị trên đất nước Việt Nam suốt gần 200 năm qua mang nặng màu sắc và là một phần hệ quả của những cuộc cách mạng lớn trong lịch sử cận đại của nhân loại. Dù ở khá xa trung tâm những cơn lốc này, hậu quả của những trận bão rớt vẫn không kém phần đẫm máu và tang thương trên quê hương chúng ta mãi tận ngày nay.
Mời quý vị cùng lật lại một vài trang sử, trong kỳ vọng tìm được những qui luật và bài học cho công cuộc đấu tranh của chúng ta hôm nay.
Ngày nay, tên gọi "Cuộc Cách Mạng Pháp 1789" dễ làm người nghe hiểu lầm rằng biến động này chỉ kéo dài vài tháng trong năm 1789. Thật ra, những tư tưởng về Tự Do, Bình Đẳng, và Nhân Quyền đã chuẩn bị cho xã hội Pháp (ít ra là những thành phần ưu tú của xã hội) hàng trăm năm trước, và chính cuộc Cách Mạng cũng kéo dài suốt 10 năm mới được các sử gia coi là tạm xong.
Tuy với lượng thời gian đằng đẵng như vậy, đây là cuộc Cách Mạng (CM) ít có định hướng nhất trong lịch sử cận đại và vì thế trôi quanh quẩn theo những vòng tròn trên nhiều phương diện; mà vòng tròn lớn nhất là sự khởi đi từ một chế độ quân chủ (Louis XVI) và kết thúc bằng nền cai trị của một hoàng đế (Napoléon Bonaparte).
A. Xã hội Pháp Những Ngày Trước Cách Mạng:
Như mọi cuộc cách mạng khác, những nguyên nhân dẫn đến cuộc CM Pháp rất phức tạp, có nguyên nhân là sự tích lũy mâu thuẫn lâu đời và cũng có nguyên nhân chỉ do ngẫu nhiên hoặc là tai họa do thiên nhiên đưa tới.
Những thành phần lãnh đạo xã hội:
Với sự khám phá ra các vùng đất mới ở Châu Mỹ, Á, Phi suốt 3 thế kỷ 16, 17, và 18, các ngành kinh doanh biến một số đô thị Tây Âu, đặc biệt là Paris, thành những trung tâm phồn thịnh và sản sinh tầng lớp dân giàu thành thị. Vào những năm trước cuộc CM Pháp, đây là thành phần có học thức và nắm giữ nhiều tiền bạc nhất. Họ cũng là chủ nợ của chính Vua Louis XVI và hầu hết giới quí tộc.
 |
Song song với 2 thành phần trên, xã hội còn được dẫn dắt bởi các tu sĩ Thiên Chúa Giáo. Trong giới tu sĩ cũng chia làm 2 giai cấp. Giai cấp Hồng Y và Giám Mục có đất đai để thu huê lợi nên khá giàu có; ngược lại, hầu hết các linh mục cấp dưới đều nghèo khổ như những nông dân mà họ phục vụ. Hiển nhiên, hai giai cấp này ủng hộ hai phía khác nhau trong xã hội và góp phần đẩy hai phía này ra xa hơn.
Các mâu thuẫn và mầm mống khác:
Vào cuối thế kỷ 18, dân số nước Pháp có khoảng 24 triệu, trong đó có 18 triệu nông dân và thợ thủ công. Họ là những người ở tầng thấp nhất trong xã hội và chịu đựng sự khai thác của mọi tầng lớp bên trên, kể cả các chủ thuê mướn thuộc giới giàu đô thị. Mỗi gia đình nông dân đội trên đầu hàng trăm thứ thuế, từ thuế xay lúa, thuế nướng bánh, thuế hái nho, thuế qua cầu, thuế đi đò, thuế đi chợ, v.v...
Chế độ thuế khóa khác biệt do nhà vua áp đặt lên các vùng mới sát nhập vào Pháp cũng làm nẩy sinh sự kỳ thị, kình chống giữa các vùng với nhau, và nuôi lòng uất hận đối với nhà vua. Đặc biệt đáng chú ý là vùng Bretagne, nơi xuất xứ của Hội Quán những người Bretons (Hội này được đổi tên nhiều lần và cuối cùng là Hội Quán những người Jacobins), có thể xem như "đất cách mạng" tương đương với một số vùng thuộc miền Trung nước ta.
Nhưng có lẽ các tác nhân mào đầu cuộc cách mạng là các hội đồng thành phố, đặc biệt là hội đồng thành phố Paris. Các hội đồng này đã từng bị Vua Louis XV dẹp bỏ nhưng chính Vua Louis XVI lại cho thành lập trở lại.
Vào những năm trước 1789, nước Pháp đang trải qua một giai đoạn tăng vọt dân số. Vì chính sách miễn quân dịch cho những người có gia đình, thanh niên thôn quê lấy vợ rất sớm và sinh sản đầy rẫy. Đến năm 1789, thành phần giới trẻ trong dân số đã lên khá cao và đây chính là thùng thuốc súng để bùng nổ cách mạng. Như giới trẻ ở mọi nơi khác, giới trẻ Pháp không nhẫn nhục chịu đựng bất công như các thế hệ trước. Họ cũng thấy tương lai đen tối dài đằng đẵng trước mặt và không sợ hãi bộc lộ sự tức giận của mình.
Bên cạnh các nguyên nhân kể trên là các lý do nhỏ hơn, như ảnh hưởng từ cuộc đấu tranh đòi độc lập của Hoa Kỳ, nạn mất mùa và mùa đông giá lạnh bất thường năm 1788, một vài tai nạn trong các lễ lạc tại Paris, v.v...
B. Diễn Tiến Cuộc Cách Mạng:
Vạn sự rắc rối cũng từ Quốc Dân Đại Hội
Để giải quyết tình trạng thâm thủng ngân sách liên tục mỗi năm hàng trăm triệu quan, Vua Louis XVI muốn gia tăng một số thuế má nhưng ông lại ngại sự chống đối của giới quí tộc, tu sĩ, tư bản đô thị, và hội đồng thành phố Paris. Cuối cùng nhà vua che đậy ý định này trong quyết định triệu tập một Quốc Dân Đại Hội (QDĐH) để bàn thảo một số thay đổi cho đất nước.
Tin này vừa được tung ra, dân chúng bàn tán xôn xao khắp nơi, vừa tranh luận về các nguyên tắc chọn lựa đại biểu, vừa dự phóng những thay đổi lớn lao mà Đại Hội sẽ khởi công. Tại thời điểm này dân chúng nói chung còn thương mến nhà vua.
Cuối cùng các đại biểu được bầu theo 3 thành phần xã hội. Giới quý tộc có 270 đại biểu, trong đó có khoảng 90 người có khuynh hướng cải tổ chế độ cho dân chúng đỡ khổ. Giới tu sĩ có 266 đại biểu, bao gồm 48 hồng-y và giám-mục. Số còn lại là các linh mục nghèo. Giới thứ dân có 700 đại biểu. Do trình độ nông dân thợ thuyền còn thấp kém, hầu hết các đại biểu thứ dân thuộc giới giàu đô thị hoặc trung lưu có trình độ giáo dục cao.
 Ngày 4/5/1789, hơn 1200 đại biểu qui tụ tại điện Versailles |
Ngày 20/6/1789, Vua cho đóng cửa phòng hội trong điện Versailles. Các đại biểu thứ dân lục tục kéo qua một nhà đánh banh "họp" tiếp. Ngày 22/6/1789, Vua sai đóng cửa nhà đánh banh. Các đại biểu lại kéo vào nhà thờ Saint Louis họp. Lần này có 148 đại biểu tu sĩ xé rào qua họp với thứ dân.
Ngày 23/6/1789, nhà vua đành gọi cả 3 loại đại biểu vào điện Versailles với đủ loại binh mã thị uy và hạ lệnh cho Đại Hội phải giải tán lập tức. Một số đại biểu quý tộc tuân lệnh nhưng số còn lại lập tức hội ý và tuyên bố tính "bất khả xâm phạm" của các đại biểu.
 Camille Desmoulins |
 Phá ngục Bastille, ngày 14/7/1789. |
Vua phải chào thua
Vụ phá ngục Bastille táo bạo làm rung chuyển Paris. Nhiều người trong hoàng tộc và quý tộc trốn ra nước ngoài. Vua Louis XVI đành xuống nước. Ngày 17/7/1789, nhà vua đến tòa đô sảnh chấp nhận lá cờ CM 3 màu – xanh và đỏ là màu của Paris và trắng đại diện cho nhà vua.
Các tỉnh bắt đầu theo gót Paris. Dân chúng nổi lên lập các đoàn tự vệ, chiếm đóng công sở ở thành thị, đòi chia lại ruộng và cướp các kho lúa ở nông thôn. Cướp bóc nổi lên khắp nơi.
 Georges Jacques Danton |
Đêm 6/10/1789, đáp lời kêu gọi của Danton, gần 10.000 dân chúng kéo từ Paris đến điện Versailles cùng với Ba Lê Công Xã đòi buộc nhà vua phải ký các biểu quyết của Quốc Hội và phải về sống tại Paris.
 Jean-Paul Marat |
Để giải quyết vấn nạn ngân khố trống rỗng, Quốc Hội không còn cách nào hơn ngoài dự tính nhúng tay vào các tài sản của giáo hội Công Giáo. Tổng Giám Mục De Talleyrand là người đầu tiên lên tiếng "hiến tài sản cho Nhà Nước", thế là cuộc trưng thu bắt đầu. Giới tu sĩ cao cấp sống theo lợi tức thu từ đất đai bắt đầu phải ngả theo Quốc Hội và vì vậy, dù không cố ý, một giáo hội Công Giáo mới tách rời khỏi Roma bắt đầu thành hình. Sự kiện này gây căm phẫn tại một số vùng sùng đạo và gặp sự phản đối của chính Vua Louis XVI. Tình hình càng thêm rối mù.
Ngày 14/7/1790, kỷ niệm một năm ngày phá ngục Bastille, nhà vua tuyên thệ trung thành với Hiến Pháp trước 400.000 người tụ tập tại quảng trường Mars, nhưng cùng lúc tiếp tục cầu cứu ngoại bang, mua chuộc các đại biểu thân thiện, và muốn trốn ra một vùng ủng hộ nhà vua để tạo thế đối trọng với Quốc Hội.
Mãi đến ngày 20/6/1791, nhà vua mới thực hiện ý định trốn ra khỏi Paris. Nhưng với số rương hòm của Hoàng Hậu, đoàn hầu cận đông đúc, và nhất là cỗ xe khổng lồ chở hoàng gia, lính canh tại Varennes nghi ngờ chặn đoàn xe lại và có người nhận dạng được Vua Louis. Thế là đoàn xe bị hộ tống trở lại Paris trong tiếng nguyền rủa của dân chúng suốt dọc đường.
Kể từ ngày đó, nhà vua bị loại hẳn ra khỏi vị trí quyền lực. Thực quyền nằm trọn trong tay Quốc Hội.
Quốc Hội cũng dội
 Maximilian Robespierre |
 Pierre Victurnien Vergniaud |
 Jacques Pierre Brissot |
Tuy nhiên, quân đội chính quy Pháp lúc này chỉ còn 82.000 người dù trên giấy tờ là 300.000. Số lính này thiếu súng ống, quần áo, và ngay cả giày dép. Chỉ huy quân đội chỉ còn lại đúng 3 ông tướng: Luckner, Rochambeau, và La Fayette, trong đó Luckner lại là người Đức (giống dân chính tại 2 nước Áo và Phổ). Thế là quân Pháp thua liên tục.
Nhóm Gironde không muốn lãnh trách nhiệm đã hô hào chủ chiến nên khuyến khích dân chúng trút tội lên đầu nhà vua và gieo nghi ngờ là ông đã thông tin cho quân địch. Ý định giết vua bắt đầu nhen nhúm trong công luận. Nhà vua kinh sợ cho gia tăng phòng thủ điện Tuileries.
Cùng lúc đó, Danton và Robespierre tập trung vào số tình nguyện quân từ các tỉnh kéo về Paris và lực lượng thuộc Ba Lê Công Xã. Hai ông thay thế người chỉ huy và đổi tên thành Công Xã Khởi Nghĩa, rồi xuất quân đêm 9/8/1792.
 Cuộc tấn công vào điện Tuileries, ngày 10-8-1792. |
Chỉ có người cầm súng nói đúng (?)
Với lực lượng súng ống nắm được trong tay, nhóm Mongtagne bắt đầu ý định thanh toán mọi thế lực dám cản đường hay ngay cả dám chia quyền với họ. Tuy nhiên, những người lãnh đạo nhóm Montagne chưa dám diệt ngay các đối thủ còn đang nắm quyền vì quân ngoại quốc đã tiến đến sát Paris, chỉ còn khoảng 50 dặm đường. Thay vào đó, họ gia tăng ảnh hưởng của mình bằng cách khích động dân chúng đổ tội lên đầu số người bị tình nghi làm gián điệp cho ngoại quốc, một tội danh rất mù mờ và tạo nhiều oan ức. Chủ bút Marat kêu gào sùi bọt mép trên các trang báo: "Trước khi đánh kẻ địch bên ngoài, phải giết kẻ địch bên trong. Phải lấy máu của chúng để tế thần Tự Do trước khi xuất trận". Thế là, với tất cả sự sợ hãi và căm hờn, ngày 2/9/1792, từng toán dân chúng Paris kéo tới các nhà ngục đâm chém tại chỗ các tù nhân bị tố cáo tội gián điệp. Cảnh giết chóc man dại kéo dài 4 ngày liền với hơn 1.100 tù nhân mất mạng.
Kế đến, nhóm Montagne bắt đầu tố cáo nhóm Gironde ăn tiền của địch quân và âm mưu khôi phục chế độ quân chủ. Ngược lại, nhóm Gironde tố cáo bàn tay đẫm máu của nhóm Montagne trong biến cố 2 tháng 9. Trước tình trạng chia rẽ cực độ này, Quốc Hội Lập Pháp tuyên bố tự giải tán ngày 20/9/1792.
 Kellermann |
 Dumouriez |
Khi Quốc Hội Lập Pháp tự giải tán ngày 20/9/1792, bản Hiến Pháp 1791 coi như cũng tan theo mây khói. Một quốc hội khác được gấp rút bầu lại theo thể thức phổ thông đầu phiếu vào tháng 9/1792, gồm 740 đại biểu, và được đặt tên là Quốc Ước Hội Nghị. Tuy với một tên khác, cơ chế này chỉ càng làm nổi rõ vai trò bao trùm của 2 cánh chính. Cánh Montagne với Danton, Robespierre, Saint Just, Couthon, Desmoulins, ... do đa số dân chúng Paris và Công Xã Khởi Nghĩa bầu lên; trong khi cánh Gironde với Vergniaud, Rolland, Pétion, ... do cử tri các tỉnh ngoài Paris bầu lên là chính. Cường điểm của cánh Gironde là tài hùng biện tại Quốc Hội, trong khi cánh Montagne có cả tài hùng biện lẫn khả năng điều động các tay súng và gậy gộc thuộc Công Xã Khởi Nghĩa.
Kể từ sau trận Valmy, áp suất ngoại xâm tiếp tục suy giảm; và với đối thủ chung là nhà vua đã bị hạ bệ, hai nhóm Gironde và Montagne bắt đầu truy diệt nhau.
Tả mấy cho vừa
 Louis XVI |
Đêm Noel năm đó, nhà vua bắt đầu viết chúc thư trong lúc Quốc Hội tranh luận gần 3 tuần lễ về tính mạng của ông. Phái Gironde muốn tha tội chết cho Vua nhưng các lãnh tụ Montagne đòi chặt Thiên Tử làm 83 miếng để gởi cho 83 tỉnh. Ngày 21/1/1793, Louis XVI bước lên máy chém, khởi đầu cho giai đoạn "CM ăn thịt chính những đứa con của mình".
 Ngày 21/1/1793, Louis XVI bước lên máy chém. |
Tại thủ đô, trăm tội đổ lên đầu nhóm Gironde, từ thất trận đến các vụ nổi loạn tại các tỉnh, đến tình hình suy sụp kinh tế. Giữa lòng Paris, bắt đầu xuất hiện nhóm Enragés do Jacques Roux lãnh đạo còn "tả" hơn cả nhóm Montagne. Lập tức các lãnh tụ Mongtagne xử dụng nhóm Enragés làm gậy đập Gironde như đã dùng Công Xã Khởi Nghĩa đập nhà vua trước đây. Người ta bắt đầu thấy các lập luận "Tất cả hiểm họa quốc nội là do bọn tư sản mà ra" và đại diện cho giới tư sản chính là phái Gironde.
Cánh Gironde cũng không vừa. Tại các tỉnh ngoài Paris họ khích động dân chúng ruồng bắt các đại diện Mongtagne và gởi các toán vệ binh về Paris. Tại thủ đô, họ xâm nhập vào các buổi hội họp của phái Montagne ở khắp 48 khu phố và ép Quốc Hội ra lệnh bắt giam chủ bút Marat.
 Hanriot |
Trước những biến chuyển tại Paris, 60 trong số 83 tỉnh của nước Pháp nổi loạn đi ruồng bắt các người thuộc nhóm Montagne để giết. Lyon và Marseille là 2 tỉnh quyết liệt hơn cả.
 Saint-Just |
 Couthon |
Đặc biệt trong các chính sách của Ủy Ban CứuQuốc là việc thiết lập một hệ thống tâm linh mớivới các thần tượng Tự Do, Bình Đẳng, Công Lý,Tổ Quốc,...mà cao hơn hết là thần tượng Thiên Nhiên.Theo chiều hướng đó tên các tháng trong niên lịch được đặt lại theo các hiện tượng thiên nhiên như: mặt trời, sương mù, băng tuyết, ... Tôn giáo chính hiện hữu là Thiên Chúa Giáo bị bài xích mạnh mẽ.
 Jacques Rene Hebert |
 Hoàng Hậu Marie Antoinette |
Các tướng trẻ dưới sự lãnh đạo của Ủy Ban Cứu Quốc đã bỏ các chiến lược phòng thủ cổ điển mà chú trọng vào chiến thuật tấn công liên tục làm soi mòn quân số đối phương. Phương pháp này dẫn đến nhiều chiến thắng quan trọng không những trong việc chống ngoại xâm mà cả trong nỗ lực diệt nội loạn. Người chém chém người chém ... và cứ thế tiếp tục.
Nhưng cũng như lần trước. Tình hình chiến trận tại biên thùy sáng sủa cũng là lúc các lãnh tụ chính trị rảnh tay thanh toán nhau thêm quyết liệt. Không khí khủng bố bao trùm cả nước Pháp. Giữa đấu trường lúc này còn lại 3 nhóm đều thuột tả phái nhưng ở những mức độ khác nhau: nhóm Herbert, nhóm Danton, và nhóm Robespierre.
Riêng lãnh tụ Danton, phần vì mỏi mệt, phần vì thấy các mục tiêu Cách Mạng đã đạt được mà máu vẫn đổ ngày một nhiều hơn, ông bắt đầu lên tiếng cùng với Desmoulins kêu gọi một số chính sách khoan hồng và xa lánh dần chính trường. Ông bỏ mặc chuyện quốc sự và thường xuyên lui về trang trại vắng ở ngoài thành Paris cuốc đất và săn bắn để giải tỏa tâm hồn.
Trong lúc đó Robespierre vẫn miệt mài thu tóm quyền lực. Ông đã có ý định diệt cả 2 nhóm đối thủ nhưng còn e ngại thanh thế của Danton nên tập trung vào nhóm Herbert trước. Để chiếm đoạt khối dân chúng nòng cốt của Herbert, Robespierre cho Ủy Ban Cứu Quốc ban hành luật tịch thu tài sản, ruộng đất của các "kẻ thù của nền cộng hòa" và phân phát cho dân nghèo. Kế hoạch này ứng nghiệm như thần. Lời kêu gọi dân chúng nổi loạn vào tháng 2/1794 của nhóm Herbert rơi vào khoảng không nhưng lại cung cấp lý cớ cho Robespierre gởi toàn bộ các thủ lãnh Herbert lên máy chém.
Cuối cùng đến cánh Danton, ngày 30/3/1794, Saint Just, một học trò của Robespierre bắt đầu buộc tội cánh Danton có âm mưu bảo hoàng. Và vì chiếm đa số trong Ủy Ban Cứu Quốc, Robespierre dễ dàng có sắc lệnh của Ủy Ban để bắt toàn bộ cánh Danton. Các buổi xử án sau đó cũng chỉ để làm cảnh dù bài tự biện hộ của Danton làm rúng động cử tọa. Kết quả sau cùng, Georges Jaques Danton, 34 tuổi, bước lên đoạn đầu đài cùng với các bạn hữu của ông.
Sau cái chết của Danton, Robespierre tiến lên địa vị tối cao trong chính phủ và nắm trọn vẹn sinh mạng Pháp quốc trong tay. Ông quyết định dùng ngày Quốc Khánh 3/6 hàng năm để suy tôn hệ thống tâm linh mới do ông sáng lập để thay thế Thiên Chúa Giáo. Nhưng với uy quyền như vậy, Robespierre vẫn chưa hài lòng. Ông cho Couthon trình trước Quốc Ước Hội Nghị một đạo luật mới cho phép Ủy Ban Cứu Quốc xử tội bất cứ ai, kể cả các đại biểu, và việc xét xử cũng không cần đến bằng chứng. Chỉ cần "ý kiến" của các thành viên Ủy Ban là đủ để buộc tội. Nói cách khác, với vai trò khuynh loát của ông trong Ủy Ban, Robespierre có thể bắt giết tất cả mọi người ông muốn.
Nhưng điều đó cũng có nghĩa mọi người sẽ tìm giết Robespierre trước khi ông ra tay. Ý định này lan tràn từ các thành viên Ủy Ban Cứu Quốc, đến Quốc Ước Hội Nghị, và cả dân thành Paris; có lẽ chỉ ngoại trừ vài người cật ruột với Robespierre. Chính từ sự đồng ý bất thành văn đó mà ngày 28/7/1794 cả Quốc Ước Hội Nghị bất ngờ cùng ào lên nhận chìm các phát biểu của Robespierre và tạo diễn đàn cho các lời buộc tội ngược lại. Quốc Hội nhanh chóng biểu quyết bắt trọn bộ nhóm Robespierre.
Công Xã Khởi Nghĩa, dưới quyền Hanriot tức tốc kéo tới nhà tù giải thoát nhóm Robespierre và đưa về tòa Thị Chính. Tại đây, có người khuyên Robespierre ra lệnh cho Công Xã Khởi Nghĩa đem súng ống đến uy hiếp Quốc Hội. Không hiểu vì quá kiêu căng hay hoang tưởng là dân chúng vẫn yêu thích mình, Robespierre từ chối cách uy hiếp này và chỉ chấp nhận hoặc thắng bằng tranh luận công khai hoặc thắng do dân chúng đứng lên đòi phải thả ông ra. Trong lúc cánh Robespierre còn đang lưỡng lự thì Quốc Hội ra lệnh thay thế người chỉ huy Công Xã, rồi cho tụ họp các phe cánh Danton còn sót lại xông vào tòa Thị Chính lôi nhóm Robespierre về điện Tuileries. Trưa ngày 29/7/1794, Robespierre và các thủ lãnh thân cận bước lên máy chém giữa tiếng reo hò mừng rỡ của dân chúng Paris.
Trở về điểm đầu của vòng tròn
Sau khi thoát nạn Robespierre, Quốc Ước Hội Nghị dùng lý cớ 2 cuộc nổi loạn của dân để diệt nốt các tàn dư Montagne, tước bớt quyền hành của Ủy Ban Cứu Quốc, và ban hành đạo luật Tự Do Tín Ngưỡng. Vào tháng 10/1795, Quốc Hội soạn thảo ra Hiến Pháp mới và thiết lập một Chấp Chính Ban để đứng đầu ngành hành pháp.
 Napoleon Bonapartes |
Chấp Chính Ban ra đời trong không khí ăn chơi phóng túng cực độ của giới giàu Paris và cảnh cùng khổ của giới nghèo. Với hầu hết các thành viên tham nhũng thối nát, Ủy Ban này rất yếu kém và càng phải dựa vào tài năng của vị tướng 28 tuổi, Bonaparte.
 Hiệp Ước Campo-Formio |
Đầu năm 1798, Bonaparte khởi động một chuyến viễn chinh nhưng rồi bị kẹt tại Ai Cập vì không kình nổi với hải quân Anh. Thừa cơ hội, Anh Quốc và Âu Châu tập hợp 350.000 quân tiến chiếm nước Pháp vốn chỉ có 170.000 quân phòng vệ. Cả nước rúng động nháo nhác tìm lãnh tụ không ra. Giữa lúc ấy, Bonaparte lọt qua được vòng vây của hải quân Anh, sau 47 ngày lênh đênh trên biển. Ông tiến vào Paris như một vị cứu tinh của quốc gia và nhanh chóng được suy tôn lên ngôi hoàng đế.
Pháp quốc lại trở về chế độ đế chế.
|
|
C. Một Số Nhận Xét:
Như chính Karl Marx và Lênin từng thú nhận là đã nghiên cứu kỹ lưỡng các kinh nghiệm rút từ cuộc Cách Mạng Pháp, Đảng CSVN đã áp dụng nhiều bài học từ biến cố này. Đặc biệt là việc dùng chiêu bài Cứu Nguy Quốc Gia để nắm trọn quyền lực và áp đặt các chính sách kiểm soát ngặt nghèo lên toàn dân. Khi cơn hiểm nguy quốc gia đã qua, nghĩa là không còn lý do để áp đặt các chính sách này nữa, họ lại cố tình đẩy đất nước vào một mối hiểm nguy khác để tiếp tục có lý do duy trì độc tài và toàn trị. Đó chính là nguyên nhân Việt Nam bị ném tiếp vào "cuộc chiến Chống Mỹ" do Lê Duẩn và Lê Đức Thọ chủ xướng mà nhiều cán bộ ĐCSVN ngày nay thú nhận. Tạo ra tình hình đất nước hay chế độ bị đe dọa liên tục là nhu cầu của chế độ CS để biện minh cho độc tài và chính sách toàn trị.
Các nguyên nhân dẫn đến cuộc CM Pháp không mới lạ gì đối với người Việt chúng ta ngày nay, đặc biệt là sự bất công trong cách chính phủ đối xử khác biệt với từng vùng, sự tăng vọt thành phần trẻ trong dân số, sự can thiệp của chính phủ vào tôn giáo, v.v.... CSVN học được nhiều thủ thuật từ Ba Lê Công Xã nhưng cũng lập lại nhiều lỗi lầm của Louis XVI và giới cầm quyền sau ông. Biết được điều này, chúng ta cũng biết được đối tượng và lãnh vực đấu tranh nào cần đặt trọng tâm trong cuộc đấu tranh hiện nay.
Cũng cần nói thêm, một trong những nguyên nhân khá lý thú dẫn đến sự sụp đổ chế độ của Vua Louis XVI là sự tiếp tay của chính giai cấp quý tộc trong việc nuôi dưỡng và truyền bá các lý tưởng bình đẳng, tự do, công bằng, v.v... trong xã hội Pháp. Họ tôn sùng các tác phẩm, bảo trợ các đoàn kịch, và tìm xem các vở kịch phê phán chế độ. Tại Việt Nam ngày nay, người ta bắt đầu thấy sự xuất hiện của những cuốn phim được nhà nước cho phép trình chiếu như Vua Bãi Rác, Gái Bán Bar, v.v... liệt kê công khai mặt trái của chế độ và được dân chúng kéo nhau đi xem đông đảo.
Nhìn lại các diễn tiến, chúng ta cũng thấy dân chúng nhập cuộc chỉ vì một vài lý do đơn giản và chỉ để đạt một thay đổi nhỏ nào đó. Nhưng có lẽ chính vì nhờ chủ đích nhỏ mà họ dám tham gia. Nếu được kêu gọi vì một lý tưởng cao vời hay để tạo những thay đổi lớn lao, chưa chắc họ đã dám xuống đường. Sau đó, mức độ bạo dạn và các đòi hỏi của dân chúng chỉ có thể gia tăng từng bước một.
Một giai cấp có thể ích lợi cho quốc gia trong một giai đoạn, như thành phần quý tộc trong các thế kỷ trước cuộc Cách Mạng Pháp chẳng hạn, cũng có thể trở thành gánh nặng và gánh nợ ghì lại sự phát triển đất nước trong các giai đoạn sau đó. Vấn đề là không giai cấp nào chấp nhận điều đó, nhất là khi đang ngồi ở vị trí nắm quyền. Chính vì lẽ này mà nền Dân Chủ là một trong những yếu tố tối cần cho việc phát triển quốc gia, giúp đất nước đáp ứng được với các thay đổi của thế giới. Người dân sẽ chọn lựa kịp thời thành phần lãnh đạo thích hợp nhất cho từng giai đoạn của đất nước.
Thành phần hưởng lợi nhiều nhất từ một chế độ độc tài và thường xuyên lớn tiếng bênh vực chế độ cũng là thành phần bỏ chạy nhanh nhất ra nước ngoài, khi có dấu hiệu chế độ bị lung lay. Điều này đã xảy ra trong giới quý tộc Pháp lúc Cách Mạng bùng nổ và nhiều phần sẽ lại xảy ra trong trường hợp Việt Nam. Lý do đơn giản là vì những khối gia sản khổng lồ đã được chuyển ra ngoại quốc từ trước và sự thúc đẩy phải sống để hưởng thụ khối gia sản ấy.
Một cuộc cách mạng có thể phải kéo dài nhiều năm trước khi nền móng của nó đủ vững chãi để không thể bị đảo ngược. Vì vậy hiện tượng "anh hùng thấm mệt" kiểu Danton - tạm để qua bên khía cạnh đạo lý của cuộc cách mạng này - vô cùng nguy hiểm và có thể làm nhiều sinh mạng bị hy sinh vô ích. Một tổ chức đấu tranh có chủ đích vừa phải chuẩn bị cho mình tư tưởng để đi đường dài vừa phải lưu tâm tiết kiệm và bồi dưỡng sức lực trên suốt đường đi.
Hiện tượng tâm lý bệnh hoạn của thầy trò Robespierre, Saint Just, Couthon, Marat, ... chúng ta ngày nay dễ nhận ra nhờ biết được tiểu sử của họ. Tất cả đều có quãng đời thơ ấu thiếu tình thương và một quá trình trưởng thành không bình thường. Tuy nhiên, nếu nhìn từ một góc cạnh nào đó người đương thời vẫn có thể ca tụng họ là những người "lý tưởng tuyệt đối". Thực ra lý do họ tham gia cách mạng là vì nhu cầu tâm lý của họ hơn là vì giới dân nghèo mà họ tưởng là đang tận hiến để phục vụ. Thời nay chúng ta cũng dễ rơi vào tình trạng phục vụ những nhu cầu tâm lý của mình, như "để tung hoành cho thỏa chí trai", "để phát huy năng khiếu lãnh đạo, hùng biện, tham mưu ... thiên phú của mình", hay "để lưu lại danh gì với núi sông", v.v... trong lúc vẫn tưởng là đang đấu tranh vì những người Việt đau khổ mà ta vẫn nhận là mục tiêu phục vụ.
Và sau cùng là hấp lực của vòng xoáy ốc cực đoan. Trong mọi chế độ độc tài, khi phải giải thích với dân chúng về một thất bại, lối thoát dễ nhất cho chế độ là quy vào lý do chưa cực đoan đủ. Nói theo ngôn ngữ thời nay là "chưa triệt để cách mạng", "chưa kiên quyết", "chưa thẳng tay trừng trị". Để rồi lôi cổ một số người ra đổ tội, kết tội, và xử tội kèm theo một số chính sách mới khắt khe hơn. Nếu sau một thời gian, thất bại vẫn tiếp tục, vòng cực đoan lại thu hẹp hơn nữa và kéo xuống sâu thêm một bậc. Sau nhiều năm tháng, vòng xoáy đổ tội và xử tội ăn dần vào chính hệ thống cán bộ chân tay của chế độ khi không còn người ngoài để đổ tội. Lịch sử nhân loại cận đại đã chứng kiến vòng xoáy cực đoan của cuộc Cách Mạng Pháp đạt đến cực điểm dưới chế độ Stalin và Pol Pot.
No comments:
Post a Comment